Ellen Klein Gunnewiek & Hans Leeflang jureren Achterhoekse inzendingen Eo Wijersprijsvraag

“We zien uit naar een ontzettend gaaf plan voor de Achterhoek”

Ellen Klein Gunnewiek en Hans Leeflang zijn juryleden voor de Achterhoekse inzendingen van de landelijke Eo Wijersprijsvraag Waar Wij Willen Wonen. Drie andere regio’s doen mee: Oostelijk Flevoland, Rijn- en Maasmonding en Midden-Zeeland. De uitvraag voor de Achterhoek luidde: ‘Kom met nieuwe ‘mozaïeken’ waarin actuele opgaven een plek hebben, bodem en water als basis gelden, en de ruimtelijke kwaliteit van het kenmerkende coulisselandschap versterkt wordt’. Ellen en Hans selecteerden samen met landelijke juryleden de drie inzendingen die meedingen naar de regionale prijs (in juni) en de landelijke prijs (in september). 

Tekst en foto: Susan Heimplaetzer, 8RHK ambassadeurs

De mens centraal
Ellen en Hans: is er een groter contrast mogelijk? De één: jong, vrouw, geboren en getogen in de Achterhoek, planologe, afgestudeerd aan de Wageningen Universiteit en sinds 2017 als zelfstandig ondernemer werkzaam voor de woningbouwopgave in Oost-Nederland. Maakte zich onder andere hard voor het opzetten en uitvoeren van een methodische wijkaanpak bij de Pas in Winterswijk: een mooi voorbeeld van ‘sociale planologie’ waarbij de gebouwde omgeving ontmoetingen tussen mensen als het ware uitlokt. 

De ander: gepensioneerd, man, naar de Achterhoek getrokken nadat hij het grootste deel van zijn leven in de Randstad woonde en werkte. Bij de Rijksplanologische Dienst was hij als stedenbouwkundige onder meer verantwoordelijk voor de Vierde Nota RO en de Vierde Nota Extra (Vinex). Denker en filosoof, oprichter van de Eo Wijers Stichting en daarin jarenlang betrokken geweest bij de driejaarlijkse prijsvraag. Wat er bij beiden van afspat, is liefde voor het cultuurlandschap van de Achterhoek en voor de mens die er woont, werkt en leeft!  

“Ruimtelijke ordening heeft enerzijds een harde kant: plannen die fysiek en juridisch moeten kloppen. Maar die plannen zijn uiteindelijk bedoeld om mensen fijn te laten leven, in balans met hun omgeving. Dus moet je nooit die mens vergeten. Dat gebeurt nog te vaak.”
Ellen Klein Gunnewiek

“Het is bij planvorming zó belangrijk om in dialoog te zijn met de mensen die het betreft. En niet alleen maar ruimtelijke en andere regels te bedenken en dan te verwachten dat die worden opgevolgd. Je ziet aan de stikstofcrisis hoe fout het kan gaan. Daarom ben ik groot voorstander van bottom-based planning: eerst aan mensen vragen wat voor hen belangrijk is en vandaaruit ontwerpen.”
Hans Leeflang

De Achterhoek: Waar mensen elkaar ontmoeten
Hans Leeflang: “Vijftig jaar geleden kreeg de stadsvernieuwing vorm. In plaats van rechte rijen huizen en flats kwamen er woonerven en straatjes met bochten. Met veel aandacht voor ‘shared space’: ontmoetingsplekken in de openbare ruimte. Precies het karakter dat de Achterhoek van oudsher vertoont: mensen ontmoeten elkaar hier als vanzelf in het groene, agrarische landschap, waar de kerkdorpen verbonden zijn door slingerende wegen. Een landschap dat mede is gevormd door de cultuur: elkaar makkelijk weten te vinden (naoberschap) en de kerk als gemeenschappelijke identiteit. Heel mooi gesymboliseerd in het ontwerp van de Achterhoekvlag.”

Landschapsinrichting: doe het regionaal
Hans: “Bij de Rijksplanologische Dienst zag men haarscherp dat de grootste planologische opgaven een regionale aanpak nodig hebben, want alleen regio’s hebben het juiste schaalniveau. Dat komt omdat ze een natuurlijke samenhang laten zien in hun fysieke en culturele karakter. Maar juist op regionaal niveau missen we een overheidslaag. Dus gaan het Rijk en de provincie ermee aan de slag. Waardoor de natuurlijke orde van het landschap en van de gemeenschap die er in leeft soms vergeten wordt.” 

‘Dorpsbouwkunde’
Voor de Achterhoek liggen er drie grote opgaven die idealiter in één plan getackeld worden: er moeten (veel) meer woningen komen, water- en bodembeheer vragen (onder andere door de klimaatverandering) om een sterke, nieuwe aanpak en ook de landbouw heeft dringend een nieuw perspectief nodig.  

Hoe ziet dat wonen van de toekomst er uit? Gaan we Vinexwijken neerzetten in de Achterhoek? Nee, Ellen en Hans pleiten voor ‘dorpsbouwkunde’, die recht doet aan het oorspronkelijke cultuurlandschap met erven, landgoederen en kerkdorpen. En voor ‘hubwonen’ in over de regio verspreide clusters die goed bereikbaar zijn met nieuwe vervoersvormen, zoals deelauto’s. Dus geen verstedelijking en al helemaal geen vakantiepark-achtige opzet. Ook de door Ellen ontwikkelde wijkaanpak sluit hier naadloos op aan. Juist door z’n oorspronkelijke kwaliteiten te versterken, behoudt de Achterhoek zijn mooie en sociale karakter. En kunnen mensen er gelukkig leven.

Negen inzendingen voor de Achterhoek 
Inmiddels hebben 31 ontwerpteams een idee ingezonden, waarvan negen voor de Achterhoek. Ellen en Hans hebben deze negen beoordeeld, samen met de landelijke jury: Berno Strootman, oud rijksadviseur voor het landschap, Mario Jacobs, dijkgraaf Aa en Maas en Bregje van Wesenbeeck, wetenschappelijk directeur Deltares. 

Veel teams hanteren tot genoegen van de jury een brede en integrale blik. De historische en landschappelijke inbedding van sommige voorstellen noemt de jury uitmuntend. Vooral de plannen die de geomorfologie (de vormen van het landschap en de processen die bij het ontstaan daarvan een rol spelen) van de Achterhoek bezien in een groter geheel (tot in Duitsland aan toe) kunnen op instemming rekenen. Wel ziet de jury in de tweede ronde graag meer aandacht voor wonen, door bijvoorbeeld verbindingen te leggen met landgoederen en kleine dorpen. En belangrijk: verlies de agrariërs niet uit het oog. Zij zijn hoe dan ook nodig om het landschap te onderhouden en te ontwikkelen. 

De drie inzendingen die doorgaan naar de tweede ronde zijn: Naoberschap met een grensoverschrijdende blik, Operatie Landschap en Aardkundig Fundamentalisme. In deze ronde gaan de geselecteerde teams hun inzendingen uitwerken. Bekijk het complete juryrapport op de website eoweijers.nl.

Aan de slag!  
“Bij het winnende ontwerp is het natuurlijk van groot belang dat het een gezicht krijgt en landt. De Achterhoek krijgt er iets moois mee in handen! Niet alleen inspirerende vergezichten en vernieuwende proefprojecten, maar ook een netwerk van ruimtelijke professionals, die zich verbonden weten met onze regio. De kunst is om ontwerpteams en opdrachtgevers samen te brengen, zodat die aan de slag kunnen. We zien graag dat de stuurgroep haar netwerkkracht inzet om dat proces te begeleiden. Wij kunnen daar zeker een rol in spelen. Graag zelfs”, lachen Ellen en Hans.